Hanes y New Theatre 

"God bless this house. May it be the nurse, the feeder And the moulder of the Soul of Cardiff. "

Geiriau Mr Herbert Beerbohm Tree ar ôl y perfformiad agoriadol ym mis Rhagfyr 1906.

1825 Theatr gyntaf Caerdydd - mewn llofft stabal!

1826 Adeiladu'r Old Theatre Royal yn Crockherbtown.

1877 Yr hen Theatre Royal yn llosgi i'r llawr.

1878 Theatre Royal 'newydd' yn agor yn Wood Street.

1898 Robert Redford yn dod yn rheolwr y Theatre Royal. 

1904 Redford yn comisiynu'r penseiri theatrau Runtz a Ford i gynllunio'r New Theatre.

1906 29 Mawrth: Grace Redford yn gosod carreg sylfaen y New Theatre.

10 Rhagfyr: llwyfannu'r perfformiad cyntaf -Twelfth Night William Shakespeare - yng nghwmni Mr Herbert Beerbohm Tree, ac yna pantomeim cynta'r theatr, Red Riding Hood.

Dyma ddisgrifiad o'r theatr ar y pryd:

Adeilad brics a charreg Bath. Seddi ar gyfer 1,570 o bobl. Mae tu blaen yr adeilad yn wynebu'r de-ddwyrain; gyda charreg Bath ar y rhan isaf a dau dŵr ar y brig naill ochr i'r brif fynedfa, sy'n cael eu defnyddio at ddibenion awyru, ac sy'n codi bron i 50 troedfedd uwchlaw'r pafin…

Y tu mewn, mae carpedi chwaethus ar y coridor a'r grisiau, llenni wrth y fynedfa; a chanllawiau pres o boptu. Mae bar salŵn ar bob llawr; a rhai'r cylch a'r seddi blaen wedi'u hardduno'n gain…a dylid cyfeirio'n arbennig at far seddau'r cylch sydd yn union uwchben yr ystafell ymgynnull ac fel honno'n grwn o ran siâp. Yma, ceir murluniau aur a hufen chwaethus dros ben. Mae seddau'r cylch, y gerddorfa a'r balconi oll yn cynnwys seddi melfed rhuddgoch cyfforddus, sy'n plygu...

Dyma un o lwyfannau mwya'r wlad, sy'n mesur 76 troedfedd o led a 54 troedfedd o ddyfnder, a 57 troedfedd o uchder at y pwlïau. Dim ond mewn tair neu bedair o theatrau gorau Llundain y cewch chi lwyfan mwy o faint…Mae'r 17 o ystafelloedd gwisgo yn cynnwys dŵr oer a phoeth, golau trydan, nwy ac ati… 

1907 Y perfformiad cyntaf gan gwmni amatur, The Yeomen of the Guard gan y Cardiff Operatic Society.

1908 Yr actores enwog Sarah Bernhardt yn cymryd rhan mewn un perfformiad matinée ar 17 Mehefin.

1912 Aelodau cwmni bale Rwsia yn dawnsio yma, gan gynnwys yr enwog Anna Pavlova. Y criw'n mwynhau cymaint fel eu bod yn dychwelyd i Gaerdydd flwyddyn yn ddiweddarach.

1913 Ceffylau, camelod o chast o 100 yn camu i'r llwyfan yng nghynhyrchiad Drury Lane o Ben Hur.

1917 Dangos y ffilm gyntaf yn y New Theatre, sef y ffilm hynod boblogaidd Birth of a Nation gan D W Griffiths - ffilm fud wrth gwrs, ond i gyfeiliant cerddorfa fyw.

1923 Jelly Roll Morton, y pianydd jazz chwedlonol, yn dod i'r New Theatre.

1929 Dyfodiad 'ffilmiau llafar' yn arwain at ragor o gystadleuaeth am gynulleidfaoedd.

1930 Robert Redford yn ymddeol fel rheolwr y theatr.

1931 Ailwampio adeilad y theatr er mwyn dangos ffilmiau, a'r theatr yn cael ei gosod ar brydlesau amrywiol - fel pictiwrs, theatr gerdd a theatr - tan 1935.

1935 Prince Littler yn prydlesu'r adeilad, ac yn mynd ati ar y cyd â'i reolwr William Henry Rousseau Youngman, i ddod â bywyd newydd i'r theatr gyda sioe adloniant ddwywaith y noson ac ambell sioe ysblennydd.

Mae'n ailgyflwyno traddodiad y pantomeim, gan ddechrau gydag Aladdin ym 1935, a ddenodd gynulleidfa honedig o 25,000 - diolch yn bennaf i bolisi o drefnu llond bysus i ddod i'r theatr.

1936 Robert Redford yn marw.

1939-1945 Y theatr yn cyflogi criw o warchodwyr tân am 2s 6c (12c) y noson yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Ni chaewyd drysau'r New Theatre yn ystod y rhyfel, a chafwyd perfformiadau gan sêr fel Vera Lynn a Tommy Handley (o'r gyfres radio hynod boblogaidd ITMA = It's That Man Again!)

Prince Littler yn cael ei benodi'n Gadeirydd a Rheolwr Gyfarwyddwr Stoll Theatre Corporation.

Cafodd y comedïwr Benny Hill ei arestio wrth berfformio yn Send Him Victorious ym mis Tachwedd 1942. Nid oedd y papurau yn ei alw i'r fyddin wedi ei gyrraedd wrth iddo deithio o amgylch y wlad yn perfformio yn y sioe. Cafodd ei ddal am 4 noson yng Ngorsaf Heddlu Caerdydd cyn cael ei anfon i Farics Lincoln i ddechrau ei wasanaeth.

1949: Mae un o sêr Hollywood, Peter Lorre, yn ymddangos ar lwyfan am y tro cyntaf ym Mhrydain yn y New Theatre yn darllen The Tell-Tale Heart gan Edgar Allen Poe fel rhan o sioe amrywiol ym mis Gorffennaf.

1950-1962: Enwogion o Brydain a thramor yn ymddangos ar lwyfan y New Theatre, gan gynnwys Rose Murphy, Billy Daniels, Slim Whitman, Frankie Vaughan ac un o frodorion y ddinas - Shirley Bassey.

1952 Cenedlaethau o bobl wrth eu boddau gyda sioe Stan Laurel a Oliver Hardy a'u comedi slapstic unigryw, a hwythau bellach dros drigain oed.

1954 Opera Cenedlaethol Cymru yn mabwysiadu'r New Theatre fel ei gartref newydd.

1956 Teulu Redford yn cytuno i werthu'r New Theatre i Stoll Theatres Corporation Cyf am £20,000.

Y New Theatre yn llwyfannu'r perfformiad Cymreig cyntaf o Under Milk Wood gan Dylan Thomas.

Dathlu blwyddyn jiwbilî aur y theatr. 

1961 A'r theatr mewn mwy o dwll ariannol, Prince Littler yn cyflwyno cais cynllunio i Gyngor Dinas Caerdydd, er mwyn dymchwel y theatr a chodi swyddfeydd yn ei lle. Bu gwrthwynebiad mawr i hyn, yn enwedig gan grŵp 'Theatre Now', sy'n cynnwys sawl actor o Gymru.

Y cyngor yn gwrthod cynlluniau Littler, ond mae'n apelio - hyn yn methu, ond Syr Derek Walker Smith AS (ar ran Stoll Corporation) yn awgrymu bod cyngor y ddinas yn mynd ati i brynu'r theatr.

Yn y cyfamser, y cyngor yn cael ei annog i gyhoeddi gorchymyn i atal y theatr rhag cael ei defnyddio fel unrhyw beth arall ond theatr.

Ym mis Medi, Littler yn derbyn cynnig am y theatr gan Mecca Cyf.

1963 Cyngor Sir Caerdydd yn trafod prydlesu'r adeilad am saith mlynedd, ar rent o £5,750 y flwyddyn. Ffurfio Ymddiriedolaeth y New Theatre dan gadeiryddiaeth Syr James Collins, i reoli'r theatr.

23 Medi: Y New Theatre yn ailagor gyda Chwmni Opera Cymru.

1963-1966 Rhaglen safonol dros ben, gan gynnwys dau ymweliad gan y National Theatre, tymhorau o glasuron gan y Royal Ballet a'r Festival Ballet, perfformiad D'Oyly Carte o operetas Gilbert a Sullivan, première byd-eang o The Homecoming gan Harold Pinter, sioeau adloniant gyda Tommy Cooper, cyngherddau pop yn cynnwys Tom Jones, a'r pantomeim wrth gwrs.

1965 Sefydlu'r Cardiff New Theatre Society er mwyn sbarduno diddordeb pobl yn y theatr a chynyddu nifer y mynychwyr rheolaidd o bob oed a chefndir.

1966 Penodi Cyngor Rheoli Ymddiriedolaeth y Theatr am dair blynedd, gan gynnwys cynrychiolaeth o aelodau o gyngor y ddinas ac o wahanol elfennau o fywyd diwylliannol Cymru.

1969 Ar ôl chwe blynedd o weithgareddau llwyddiannus, Cyngor Dinas Caerdydd yn prynu'r theatr a'i rhoi yn nwylo'r Ymddiriedolaeth. Mae'n costio £104,000 i'w phrynu, gan gynnwys £40,000 o gymhorthdal gan Gyngor y Celfyddydau ar yr amod fod £100,000 yn cael ei wario ar adnewyddu a moderneiddio'r theatr. Y Swyddfa Gymreig hefyd yn darparu benthyciad o £64,000.

Gŵr ifanc 24 oed o'r enw Martin Williams yn dod yn Weinyddwr y Theatr.

1970 Cau'r theatr ym mis Gorffennaf ar gyfer gwaith adnewyddu, gan gynnwys gosod system awyru, adeiladu pwll cerddorfa newydd, gosod seddi newydd ledled yr awditoriwm, moderneiddio'r ystafelloedd gwisgo a system oleuo newydd. Bellach, dyma un o'r theatrau â'r adnoddau gorau y tu allan i Lundain.

1971 13 Medi: Y theatr yn ailagor gyda chynhyrchiad Opera Cenedlaethol Cymru o Falstaff gan Verdi. 

1972-3 Cyfrifon y theatr yn dangos bod y dyledion bron wedi'u haneru.

1976 Y gweinyddwr Martin Williams yn cyfarwyddo cynhyrchiad mewnol o Toad of Toad Hall gyda llawer o actorion o Gymru, gan gynnwys y comedïwr Howell Evans yn y brif ran.

Gosod llwyfan newydd ym mis Awst.

1977 Marwolaeth drasig a chynamserol Martin Williams yn 32 oed; penodi Peter Lea fel olynydd iddo.

1982 Agor chwaer-ganolfan y New Theatre. Neuadd Dewi Sant yn prysur ennill ei lle fel un o'r neuaddau cyngerdd gorau yn Ewrop, gan ategu arlwy'r New Theatre ac yn cynnal y cyngherddau symffoni a'r sioeau un noson.

Ar y cyfan, fodd bynnag, cyfnod o lanw a thrai oedd dechrau'r 1980au i'r New Theatre, gan adlewyrchu cyflwr economaidd y wlad ar y pryd a'r prinder dramâu o safon. Rhai o uchafbwyntiau'r cyfnod oedd Rattle of a Simple Man (John Alderton a Pauline Collins), Deathtrap(Gordon Jackson), A Coat of Varnish (Peter Barkworth ac Anthony Quayle), Quartermaine's Terms (Michael Williams), Barefoot in the Park (Peter Davison a Sandra Dickinson), Amadeus(Keith Michell) a Children of a Lesser God (Elizabeth Quinn).